J, K, L, M
 Bu cehennemi sıcaklarda size Hênik (serin) selamlar gönderiyorum. Umarım altına sığınacak bir kavak yada söğüt ağacı bulursunuz. Bizim oraların yaz sıcağı ancak böyle çekilir. Bu harfleri yazmakta geciktim. Çünkü köyümde tatildeydim. Tatile gittiğimin ilk gün çok değerli bir yakınımı, ailemizin büyüğü Mehe Yîwişi Mehmet Yıldırım kaybettik. Kader mi derseniz inanç mı, bilemiyorum ama hem eşinin hemde kendisinin vefatında yanındaydım. Rahmetli beni pek severdi. 92 yaşında vefat etti. Bana dedesinden dinlediği bilgilerle tam iki yüzyıllık tarihimizi anlatmıştı. Yine ailemizden ve köyümüzden bazı kişilerle daha 1927 li yıllarda İstanbul Şişli Terakki de okudular. Anılarını ve Aile Seceremizi ve tüm köyün seceresini kendi kaleme almıştı. Bende bunları müteaddit defalar Birnebun dergisinde okuyucularla paylaşmıştım. Vefatıyla tam iki asırlık bir tarih kendisiyle beraber gitti. Diyebilirim ki kendi neslinin son beyefendisiydi. Ciddiydi, prensip sahibiydi. Tam bir Kürt aristokratıydı desem daha yakışır bu ona. Bize çok iyi bir örnek oldu. Yaradan yerini cennet etsin. Huzur içerisinde yatsın. Onlar bize onurlu Kürtler olmayı öğrettiler. Dilimizi ve geçmişimizi öğretip tek tek anlattılar. Umarım bizlerde onlara layık nesiller oluruz.
***
J Kürtçenin belkide en çok kullanılan harfidir. Diyebilirim ki J harfi X ile beraber Kürt dilinin melodisini en iyi veren bir harftir. Alt ve üst dişlerin birbirine yakınlaştırılması ile çıkarılır. Kürtçenin Slav dilleri ile olan akrabalığından kalma bir harf olabilir. Mesela Jin Rusça da da Jin dir. Ayrıca Latince de ve oradan alınmış olarak tüm Batı Avrupa dillerinde Jin, Jinekoloji, Gynekologie gibi kelimelerde de bu mevcuttur. Jin = Kadın ve Jîn=Yaşamak, kelimelerinin bu kadar birbirine yakın olması da bence Kürtçenin yaşamla ne kadar içiçe ve mantıklı bir dil olduğunu gösterir. Yaşamı veren kadındır. Yani: Jin jînê û jîyanê dide. Jîyan=Yaşam Kürtçenin lehçe ve dillerinde ve Farsçada hemen hemen aynı anlamlarda kullanılır. Lori lehçesinde j kalkar Z gelir, Zîn olur. Yîne Dimilkî / Kirmanckî (Zaza) Kürtçesinde de J çoğu zaman c veya ç olur. Mesela; Jin-= çen,çenê Jîyan=zîyan, Jer=cer:aşağı Jor=cor: yukarı Yîne Kürtçe olan Zindî=Canlı, kelimeside Türkçeye dahi girmiştir. “Zinde Çocuk”, “Zinde kalktım” gibi. J ile Z burada da yer değiştirmiştir, köken Jîyan, jîn dir.
Jar kelimesi de hatırlayabildiğim kadarı ile yaşlı ve içi geçmiş koyunlar için kullanılıyordu. „Berxedan Jîyane.= Direnmek yaşamaktır.“ K
K harfi deyince aklıma öncelikle benim için kutsal olan Kürt ve Kürdistan kelimeleri geliyor. Tarihte ilk kez Asur yazıtlarında Cyrtie, Kirtie ve Ksenefon un Onbinlerin Geçişi kitabında Kardu olarak geçen Kürtler bulundukları bölgenin otokton halklarndandırlar. Pekçok ayrı lehçe ve diller ile köklü, geniş bir kültüre sahipler. Kürdistandan birçok uygarlık gelip geçmiş ama Kürtler hep burada kalmışlar. Ümid ederim ki bu ebediyete kadarda sürer. K ile başlayan bazı enteresan kelime örnekleri vermek istiyorum; Ker=Eşek
Kerr=Sağır
Kêr=Bıçak Ufak ağız ve yazım farkları ile kolayca karışabilecek kelimeler bunlar. Kal=Yaşlı
Kul=Yara Türkçedeki kul ile karışabilir.
Kuçik=Köpek. Kirmancki / Zazaki Kürtçesinde Kutik, Sorani Kürtçesinde ise Arapça olan Se, Seg ve Sega çok kullanılır. Kurm=Kurt, kurtçuk. Almancada Wurm, İngilizcede Worm a benzer.
Kulilk=Çiçek, Gül. Bölgemizde bu kelime pek tanınmaz. Bununda köken olarak Gulilkten geldiğini tahmin ediyorum. L Lo ve Le akla gelen ve en çok kullandığımız L li kelimeler. Lawik=Erkek Çocuk. Sorani bölgesinde uzun havalara da verilen isim.
Lawik ve Lawij olarak kullanılır. Geçen günlerde Kürdistan TV de bu kelime ile ilgili ilginç bir hadiseye şahit oldum.
Haymanalı Şexbizeyni Türkücü Şevket Kağıtcı (Şexo) bir programa katılmıştı. Sunucu Hanım ona hiç Lawiki olup olmadığını sordu. Yani uzun hava türküsü olup olmadığını.
O ise bunu oğlu olup olmadığının sorulduğunu sandı. Ne sunucu bizim bölgemizdeki Şexbizeyni ler hakkında bilgi sahibiydi, ne de bizim Şexo gelişen Güney Kürtçesini yeterince anlayabiliyordu. Daha çok KTV ve KURDSAT izlemeliyiz ki gelişen ve değişen Kürtçemizle iyi dialog kurabilelim. Çünkü dil değişkendir. Şexbiyezni Kürtçesi Kürdistandan ayrıldıkları 250 yıllık süreçte değişti. Kürdistan Kürtçesi de. Lor=Bir Kürt peyniri.
Li min, Li min ey. = Oy bana . Bazı sözde türkçe şarkılarda da kullanılıyor. Kanaatimce anlamı da pek bilinmeyerek. Ling=Ayak. Bizde genelde Ning kullanılır. Leng ve lan formu da İrani dillerde kullanılır. Bunu en tanınmış örneği Timurleng veya Temurlan dır. Aksak Timur veya Topal Timur demektir. Bu da dilimizin bölgesel diller ne kadar çok ve eskiden etkilediğini gösterir. 
M Min, Me= Benim Bizim .
Bu kelimeler pekçok Batı dilinde mevcuttur. İngilizcede Me ve My (may okunur). Almancada Mein gibi. Ayrıca İran ve Asya dillerinin çoğunda da var. Tatarca ve Azericedeki Men=Ben gibi. Minavin = Benimki gibi. Hindçe de de mi olarak vardır. Mal=Ev, Mülk. Türkler bunu eşya olarak kullanırlar. Malikhane=Villa da Mal kelimesinden türemiştir. Mala min şewitî.= Evim yandı, yıkıldım.
Malkir= Yuva yapan kadın için denir.
Malxirav, Malvêran = Yuva yıkan demektir. Xal xelk e, Ap mal û Milk e = Amca evdendir, dayı yabancıdır.
Bu birazda Kürtlerin eski akrabalık anlayışını yansıtan bir atasözüdür. Çûke Mala, Kuçike Mala = Evin küçüğü, Evin iti gibidir. Bu örnekler Mal kelimesinin Kürtçede Ev anlamı ile nasıl sağlam bir yere sahip olduğunu gösterir. Minak=Örnek,
Yeni türetilmiş ve kabul görmüş Kürtçe bir kelimedir. Ew mina hev in = Onlar birbirine benzerler. Tu mina min i. deki Mina dan türemiştir. Wek hev in de aynı anlamda kullanılır. Mişk=Fare
Latince Kas için Muscul, Almanca da Muskel denir. Bu da Fare gibi demektir. Kasların hareketi kastedilir. Kürtler mi bu kelimeyi latinceden, latince konuşan ve yazanlarmı bunu Kürtçeden almışlar bilemiyoruz. Yalnız bildiğimiz birşey var o da Kürtlerin latinceyi kullanan eski Romalılar ve Yunanlılarla binlerce yıl beraber, içiçe yaşadıklarıdır. Kürt- Fars krallarından Serxas (Yunanlılar Kserkes derler) ve Kuro (Kuros)nun bütün Anadolu ve Egeyi ve Yunanistanı bir zamanlar yönettiğini unutmayalım. Hem de tam 3000 yıl önce. Bugünkü meşhur Maratonlarıda bizim ordularımızı yenilgiye uğratan eski Yunanlıların kutlama törenlerinden gelmektedir. Mir = Kürt Beyine verilen ad. Mirimiran = Beylerbeyi demektir.
Mir, Miri, Mirin=Öldü, Ölü, Ölüm demektir. Zaza Kürtçesinde Mord, Soranicede Mird dir. Meri=İnsan, Soranicede Mirov ve Meriv olarak kullanılır. Zaza Kürtler Merd, Merdim, Mordem derler. Şexbizeyni lerde;Min Mirdim = Öldüm diye kullanırlar. Pore te bû heri, tu qe newû meri = Saçın ağardı, yine de adam olamadın gitti. Mêr=Erkek kelimesi ile çok kolay karışabilir. Günümüzde pekçok Kürt yayınında erkek için Zilam kelimesi de kullanılıyor. Kadın için de Pîrek deniyor. Özellikle Yezidi Kürtlerin ve Botan bölgesinin deyişi bu. Bence Jin ve Mêr en nötral ve doğru olanlarıdırlar. Bizim bölgemizde de bu şekli kullanılıyor. Zilam ve Pîrek erkeğe erkek, kadına kadın demek istemeyen şarklı zihniyetin ürünü olabilir. Bu sıcaklarda bu kadar dil jimnastiği yeter sanırım. Umarım bazılarınız ÖSS sınavında istediğiniz bir bölüme girebilmişsinizdir. Üniversiteye giremeyen ve Kürtçe bilenlerin KÜRT KAV a başvurarak Kürdistan Federal Bölgesindeki bir Fakülteye girme şansının doğmuş olduğunu da hatırlatmak isterim. Başvuru tarihi 3 Ağustosa kadardır. Ülkemiz ve halkımız üzerinde karabulutların dolaştığı bu günleri de atlatmak dileğiyle hepinize güzel bir yaz dönemi diliyorum. Dr. Fikret Yıldız | 
Kayıtlar
